| گروه فرهنگی شهروند| بازارش در ایام ماه محرم داغتر از همیشه است و به خاطر علاقه عامه مردم به این نوع موسیقی برخی از خوانندهها پاپ کارهای اولشان را در زمینه عاشورایی شروع میکنند. حکایت موسیقی عاشورایی در این سالها حکایت عجیبی است. تا قبل از دهه 80 شمسی مرثیه مداحی تأثیر خود را روی موسیقی گذاشت اما از دورهای به بعد گسترش موسیقی پاپ و جلوگیری از ترویج موسیقی ایرانی( که حدود 20سال بر فرهنگ موسیقایی ما سایه افکنده بود) باعث شد آلبومهای موسیقی پاپ روی موسیقی نوحهها تأثیر مستقیم و غیرقابل انکاری بگذارند. پرونده شهروند درباره موسیقی عاشورایی، آسیبشناسی آنچه را مداحی پاپ مینامند، هدف قرار ندانده، اما در برخی از گفتوگوها و یادداشتهایی که ارایه شد به آن پرداخته است. جمع آوری این پرونده 4 صفحهای بدون توجه به موسیقی که بد یا خوب تأثیر مستقیمش در هیأتهای عزاداری سالار شهیدان حسین(ع) شنیده میشود کار را با نقص مواجه میکرد. گزارش پیش رو تلاشی است برای دوری از نادیده گرفتن جریانهای مختلف موسیقی عاشورایی که موسیقی پاپ هم یکی از آنهاست:
آغاز راه
خیلیها غلام کویتیپور را اولین کسی میدانند که قدم در راه موسیقی پاپ عاشورایی گذاشت و از این منظر میتوان او را یک جریان ساز تلقی کرد. انتشار این آلبوم در ابتدا واکنش بسیاری را بر انگیخت اما در ادامه علاوه بر موفقیت چشمگیر در بازار موسیقی زمینهساز راهی شد که خوانندگان موسیقی پاپ تا کنون پیمودهاند. برخی از علاقهمندان و البته منتقدین موسیقی پاپ عاشورایی از این مجموعه بهعنوان یکی از آثار جریانساز موسیقی عاشورا یاد میکنند. اکثر قطعات آلبوم غریبانه تنظیم ارکسترال داشتند و موسیقی الکترونیک نیز در آن به کار گرفته شده بود. «مجید رضازاده» آهنگسازی آلبوم را برعهده داشت و شرکت «نوای رامشه» ناشر آلبوم غریبانه بود. کویتیپور مدتی بعد آلبوم «غریبانه 2» را با موضوع دفاع مقدس منتشر کرد. این آلبوم بر خلاف آلبوم اول توجه چندانی را به سمت خود معطوف نکرد.
آلبومی که صدای بنیامین را پخش کرد
بنیامین بهادری امروز ازجمله خوانندگان پر طرفدار موسیقی پاپ ایران است. اما شاید کمتر کسی باشد که دلیل اصلی مطرح شدن این خواننده را نداند. صدای بنیامین با پرداختی متفاوت و عاطفی از حماسه عاشورا اولین بار در آلبومی به نام «ماه مهربون» شنیده شد. این آلبوم درسال 84 روی ترانههای فرید احمدی ساخته شد و یکی از پر مخاطبترین آلبومهای مناسبتی لقب گرفت. (شاید هم پرمخاطبترین!) محرم همانسال کوچه و خیابانها داشتند نوع جدیدی از موسیقی عاشورایی را با صدای بهادری تجربه میکردند. «یه پهلوون»، «بوی محرم»، «لالایی» و «کربلا» ازجمله قطعات آلبوم «ماه مهربون» بودند.
مداحیای که موسیقی پس زمینهاش بود
«صادق آهنگران» که مداحیهای او و «غلام کویتیپور» در دوران جنگ 8ساله، هنوز هم در ذهن خیلیها مانده مدتی پس از وارد شدن کویتیپور به عرصه موسیقی آلبوم «عطش و آتش» را منتشر کرد. این آلبوم عاشورایی که آهنگسازیاش را «سید محمد میرزمانی» برعهده داشت با موضوع عاشورا منتشر شد. این آلبوم شامل قطعات خوانده شده توسط آهنگران بود و سازهای ایرانی و کوبهای تنها پس زمینهای آرام برای صدای آهنگران فراهم کرده بودند. به عبارت دیگر خواندن به شیوه مداحی مطابق آنچه از آهنگران انتظار میرفت حفظ شد و موسیقی در ارایه کار دخالت چندانی نکرد. این آلبوم 6 قطعهای از سوی انتشارات حوزه هنری منتشر شد.
تجربهای موفق که ناشنیده ماند
رسول نجفیان ازجمله چهرهای شناخته شده عرصه بازیگری است که بیشتر ما صدای گرمش را شنیدهایم. نجفیان اولین بار با اجرای قطعه «عجب رسمیه» با سه تارش خود را بهعنوان یک موزیسین معرفی کرد. او در سال 1389 دست به کار جالبی زد و مجموعه نغمات ماندگار عاشورا را که متعلق به نواحی مختلف ایران بودند با صدای خود منتشر کرد. آلبوم نوحههای عاشورایی «ذوالجناح میآید بیسوار» 10 نوحه سوگواری با نواهایی را که قدمت چهارصد ساله داشتند، شامل میشد. او پیش از انتشار آلبوم در یکی از مصاحبههای خود گفت: «تنها تغییری که در این نوحهها داده شده، تعدیل برخی لهجههای غلیظ محلی و نزدیک کردن آنها به گویش پارسی سره است. این تغییرات به منظور هرچه قابل فهمتر شدن «ذوالجناح میآید بیسوار» برای همه ایرانیان و مخاطبان این آلبوم موسیقی مذهبی است». نجفیان در این آلبوم دریچهای را به سمت فرهنگ نامیرای عاشورا در مناطق مختلف ایران گشود. این آلبوم از سوی شرکت «تصویر دنیای هنر» به بازار عرضه شد.
مایههای ایرانی در آلبوم مدرس
خواننده آلبوم «ماه نی» هم مجری قابلی است و هم آواز ایرانی میداند. «امیرحسین مدرس» درسال 1385 آلبوم «ماه نی» را ارایه کرد. در این آلبوم که 12 قطعه داشت از اشعار و نوحههای قدیمی تهران استفاده شده بود که همگی در رثای سالار شهیدان(ع) و بیان واقعه عاشورا بودند. آلبوم «ماه نی» از سوی حوزه هنری منتشر شد و آهنگسازی و تنظیم تمامی قطعات توسط «حمیدرضا صدری» انجام شده بود. کتیبه، قبله عشق، گل یاسمن، ماه نی، شب وصل، همه جا کربلاست، جام باقی، وداع و ... ازجمله قطعات این آلبوم عاشورایی بودند. این خواننده و مجری تلویزیون به فاصله 5سال از آلبوم اولش در حوزه عاشورا، آلبوم «خورشید» را در آبان 1390 با 8 قطعه به بازار عرضه کرد. آلبوم خورشید از نوحهها و اشعار قدیمی بهره میبرد. «امین تارخ» بازیگر نام آشنای سینما و تلویزیون کار دکلمه تعدادی از قطعات این آلبوم را برعهده داشت و «علیرضا صالحی نژاد» تنظیم برای ارکستر را انجام داده بود. این آلبوم از سوی موسسه فرهنگی و هنری «خورشید هشتم» منتشر شد.
آلبومی در فضای مداحی
آلبوم «شعار شیعه» درسال 82 توسط حوزه هنری منتشر شد. «حامد رضوانفر» و «رضا رفیعی» بهعنوان مداحان این آلبوم 15 قطعهای، حضور داشتند و موسیقی قطعات نیز تلفیقی از سازهای الکترونیک و سازهای ایرانی بود. «امید فتحاللهی» وظیفه آهنگسازی و تنظیم را برعهده داشت و «مسلم علیپور»، «مرتضی عابدی» و «رضا دربندی» نوازندگان آلبوم بودند. ساقی عطشان، قتلگاه، شام غریبان و عاشورا تعدادی از قطعات این آلبوم بودند.
آلبوم دو زبانه
«هفتاد و دو» از معدود آلبومهای موسیقی عاشورایی است که در آن نوحهها به دو زبان فارسی و عربی ارایه شدهاند. «مرتضی حیدری آل کثیر» و «مهدی المومن» خوانندگان این اثر بودند و «رسول رسولی» در جایگاه آهنگساز و تنظیمکننده این آلبوم 12 قطعهای قرار داشت. «پیام طونی»، «فرید فراز»، «محمدرضا فراهانی» و «پرویز وزیری» ازجمله نوازندگان آلبوم بودند. همچنین اشعار این آلبوم نیز از سرودههای «حسین غیاثی»، «فرید فراز» و «مرتضی حیدری آل کثیر» بود. «حوزه هنری» این اثر را منتشر کرد.
آلبوم گروهی برای عاشورا
آلبوم «سلام آقا» با حضور «محسن چاوشی»، «رضا صادقی»، «محمد علیزاده» و «مهدی یغمایی» در آذرماهسال 88 منتشر شد. برای قطعات این اثر از اشعار «مرحوم آغاسی»، «امیر ارجینی» و «فرزاد حسنی» استفاده شده بود. همچنین «مهدی یراحی»، «میلاد ترابی»، «محسن چاوشی»، «رضا صادقی» و «مهدی یغمایی» در بخش آهنگسازی و تنظیم اثر نیز حضور داشتند. یکی از نکات حایز اهمیت آلبوم «سلام آقا» این بود که این آلبوم دقیقا همزمان با آغاز ماه محرم به بازار عرضه شد و با توجه به موقعیت زمانی مناسب بیش از بقیه آلبومهای گروهی که تا آن زمان منتشر شده بود مورد توجه قرار گرفت.
تک قطعههای عاشورایی
راه کربلا ظهر عطش و غدیر خون (محسن چاوشی)، محشر کبری( علی اصحابی)،کربلا (محسن یگانه) قلب محرم و موج محرم (بنیامین بهادری و سهراب پاکزاد)، خاموش(غلام کویتیپور)، باغ و بهار(امیرحسین مدرس)، کاکا(علی لهراسبی)، غروبا (غلام کویتی پور و احسان حق شناس)، خواب دیدم (ماهان بهرامخان و هومن سودمند)، علمدار حسین (شاهین آرین) و نشد (علی عبدالمالکی) از جمله قطعات شنیدهشدهای هستند که خوانندگانشان با نزدیک شدن به ایام محرم این قطعات را تولید کرده اند.
*: بخشی از ترانه آهنگ غدیر خون
محسن چاووشی